ตัวตนที่อ่อนปวกเปียก

“ความรู้ทางมนุษยศาสตร์และประวัติศาสตร์อย่างที่ผมปรารถนาและปฏิบัติมิได้มีไว้รับใช้ชาติ กลุ่มชน หรืออุดมการณ์ใดๆ แต่เพื่อการเติบโตทางปัญญาและจริยธรรมของปัจเจกที่เป็นตัวของตัวเองและเป็นอิสระจากยากล่อมประสาททั้งหลาย” (ธงชัย วินิจจะกูล)

น่าคิดเหมือนกันว่าสุดท้ายแล้ว

ในทุกๆ วันที่เราดำเนินชีวิต เราเป็นตัวของตัวเองจริงหรือเปล่า? หรือเอาเข้าจริง เรา "เต้น" ไปตามจังหวะของยากล่อมประสาททั้งหลายบรรดามี (ชาติ ศาสน์ กษัตริย์, คุณธรรมที่ยึดถือ, ลัทธิ, ความเชื่อ, สถาบันการศึกษาที่ 'บ่มเพาะ' ผ่านระยะเวลาอันยาวนานนับตั้งแต่เรายังเป็นเด็กจนปัจจุบัน, โฆษณาชวนเชื่อผ่านสื่อต่างๆ ทีวี วิทยุ ละครน้ำเน่า สื่อกระแสหลักที่เปิดกล่อมเราอยู่แทบทุกเวลานาที, ตัณหาความอยากส่วนตัว, อิทธิพลจากเพื่อนหรือคนใกล้ชิด, ผู้สอน (ซึ่งนับรวมผมเข้าไปด้วย) ที่ 'มักจะ' ครอบงำความคิด (domination) ผู้เรียนด้วยการพูด คิด เขียน และจูงจมูกให้เราเชื่อตาม อ้างหลักฐานโน่นนี่นั่น นักคิดของคนนั้นคนนี้ กล่อมประสาททุกวี่วัน หากไม่เชื่อตามฟังตามก็มีสิทธิสอบไม่ผ่าน เขาจึงมีอำนาจเหนือเรา ฯลฯ)

มันเป็นกระบวนการของการกระทำให้ตัวเองเป็นซับเจค (Subjectification)

ซับเจคนั้นเป็นผู้กระทำ (action) มากกว่าเป็นผู้ถูกกระทำ อย่างไรก็ดี ผู้ถูกกระทำนั้นก็คือตัวผู้กระทำเองคือกระทำให้ตัวเองเป็นซับเจค เช่น ถ้าต้องการที่จะมีสุขภาพดี ก็ต้องดูแลสุขภาพ ทานอาหารที่ดี เราทำตัวเราเองเพราะตกอยู่ใต้วาทกรรมสุขภาพดี, หากรักชาติมากๆ จนกลายเป็นคนที่ 'คลั่งชาติ' ก็อาจทำอะไรกับตัวเองถึงขนาดสักไปตามร่างกายเพราะตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของลัทธิชาตินิยม (nationalism) บางครั้งอาจเกิดกลุ่มอาการต้องการจะปกป้องสถาบันด้วยความจงรักภักดี จึงต้องกำจัดฝ่ายตรงข้าม จงเกลียดจงชัง ประณามหยามเหยียดแบบต่างๆ ลดคุณค่าอีกฝ่ายลงเป็นควายชนิดที่ไม่มีวัวปนอยู่เลยก็อาจเป็นได้ ฯลฯ

แล้วใครที่คิดว่าตัวเองเป็นอิสระ เอาเข้าจริงยังมีเรื่องของ 'จิตไร้สำนึก' ที่ควบคุมมันไม่ได้อีกละ? มันพร้อมจะโผล่ปรากฏมาตอนไหนก็ไม่รู้ เช่น ตอนพูดหลุดปาก ตอนเราฝันละเมอ ตอนเจ็บไข้ได้ป่วย ล้มหมอนนอนเสื่อ ฯลฯ

"ตัวตน" ของเราจึงอ่อนปวกเปียก เหมือนก้อนดินที่ชุ่มด้วยน้ำ พร้อมที่จะถูกปั้นแต่งออกมาในรูปแบบต่างๆ