สรุปหนังสือ Not for Profit: Why Democracy Needs the Humanities โดย Martha C. Nussbaum (2010)

หนังสือ Not for Profit: Why Democracy Needs the Humanities โดย Martha C. Nussbaum (2010) เผยแพร่โดย Princeton University Press นำเสนอข้อโต้แย้งที่หนักแน่นเกี่ยวกับความสำคัญของมนุษยศาสตร์ในการรักษาและส่งเสริมประชาธิปไตย โดยเฉพาะในช่วงเวลาที่ระบบการศึกษาทั่วโลกเผชิญแรงกดดันให้มุ่งเน้นไปที่ผลลัพธ์ทางเศรษฐกิจและทักษะที่เน้นการปฏิบัติเป็นหลัก Nussbaum วิพากษ์วิจารณ์แนวโน้มที่ลดทอนคุณค่าของมนุษยศาสตร์ เช่น วรรณคดี ปรัชญา และศิลปะ เพื่อสนับสนุนการฝึกอบรมที่มุ่งเน้นการเติบโตทางเศรษฐกิจ โดยเธอแย้งว่าการเปลี่ยนแปลงนี้อันตรายต่อการพัฒนาพลเมืองที่มีความสามารถในการคิดวิเคราะห์และมีส่วนร่วมอย่างมีความหมายในระบอบประชาธิปไตย

สาระสำคัญของหนังสือ

1. ความจำเป็นของมนุษยศาสตร์ต่อประชาธิปไตย
   Nussbaum เน้นว่าประชาธิปไตยต้องอาศัยพลเมืองที่สามารถคิดวิเคราะห์ ตั้งคำถามกับอำนาจ และเข้าใจมุมมองที่หลากหลายได้ มนุษยศาสตร์มีบทบาทสำคัญในการปลูกฝังทักษะเหล่านี้ โดยส่งเสริมความเห็นอกเห็นใจ การให้เหตุผลเชิงจริยธรรม และความตระหนักในความซับซ้อนของประสบการณ์มนุษย์ ซึ่งเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้สำหรับการปกครองตนเองอย่างมีประสิทธิภาพ
2. วิกฤตการศึกษาในยุคปัจจุบัน
   เธอวิจารณ์ระบบการศึกษาที่ให้ความสำคัญกับการวัดผลเชิงปริมาณและการฝึกทักษะที่มุ่งเน้นตลาดแรงงาน เช่น STEM (วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี วิศวกรรม และคณิตศาสตร์) โดยมองข้ามมนุษยศาสตร์ เธอแย้งว่านโยบายนี้สร้าง “พลเมืองที่ว่านอนสอนง่าย” ซึ่งขาดความสามารถในการวิพากษ์วิจารณ์และปรับตัว ซึ่งเป็นภัยคุกคามต่อความมีชีวิตชีวาของประชาธิปไตย
3. แนวคิด “การศึกษาเพื่อพัฒนาความสามารถ”
   Nussbaum สานต่อแนวคิด “แนวทางความสามารถ” (Capabilities Approach) ที่เธอพัฒนาร่วมกับ Amartya Sen โดยเสนอว่าการศึกษาควรเน้นการพัฒนาศักยภาพของมนุษย์อย่างเต็มที่ ไม่ใช่แค่การเตรียมคนสำหรับงาน มนุษยศาสตร์ช่วยให้บุคคลพัฒนาความสามารถ เช่น การคิดอย่างมีวิจารณญาณ ความเข้าใจในวัฒนธรรมอื่น และความรู้สึกถึงความรับผิดชอบต่อสังคม
4. ตัวอย่างเปรียบเทียบจากทั่วโลก
   เธอเปรียบเทียบระบบการศึกษาของสหรัฐอเมริกา ซึ่งครั้งหนึ่งเคยให้ความสำคัญกับศิลปศาสตร์ กับแนวโน้มในประเทศอื่นๆ เช่น อินเดียและยุโรป ที่การศึกษากำลังถูกทำให้เป็นเครื่องมือเพื่อผลกำไร Nussbaum ชื่นชมแบบจำลองของ Socratic pedagogy (การสอนแบบซอกเกรตีส) ที่เน้นการตั้งคำถามและการสนทนา ซึ่งเป็นรากฐานของการศึกษาประชาธิปไตย
5. ผลกระทบต่อสังคมและการเมือง
   การละเลยมนุษยศาสตร์นำไปสู่สังคมที่ขาดความเห็นอกเห็นใจและความเข้าใจในความหลากหลาย ซึ่งอาจทำให้เกิดการเพิ่มขึ้นของลัทธิเผด็จการและการแบ่งแยก Nussbaum เน้นว่าการศึกษาที่เน้นมนุษยศาสตร์สามารถต่อต้านแนวโน้มเหล่านี้ได้ด้วยการส่งเสริมความเป็นพลเมืองโลกและความยุติธรรมทางสังคม

ข้อสรุปหลัก

Nussbaum สรุปว่าการลดทอนมนุษยศาสตร์ในระบบการศึกษาไม่เพียงแต่เป็นการสูญเสียทางวัฒนธรรม แต่ยังเป็นภัยคุกคามต่อระบอบประชาธิปไตยในระยะยาว เธอเรียกร้องให้มีการปฏิรูปการศึกษาเพื่อฟื้นฟูความสำคัญของมนุษยศาสตร์ โดยแย้งว่าการลงทุนในด้านนี้ไม่ใช่ “ความฟุ่มเฟือย” แต่เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการอยู่รอดของสังคมที่เป็นธรรมและมีส่วนร่วม หนังสือเล่มนี้จึงเป็นทั้งคำเตือนและคำเชิญชวนให้ผู้กำหนดนโยบาย นักการศึกษา และประชาชนทั่วไปตระหนักถึงความสัมพันธ์ที่ลึกซึ้งระหว่างการศึกษาและประชาธิปไตย

หนังสือเล่มนี้เหมาะสำหรับผู้ที่สนใจปรัชญาการศึกษา ทฤษฎีประชาธิปไตย และผลกระทบของนโยบายการศึกษาต่อสังคม โดยนำเสนอกรณีที่ทรงพลังว่าทำไมมนุษยศาสตร์ถึงยังคงมีความสำคัญในโลกที่เน้นผลกำไรเป็นศูนย์กลางมากขึ้นเรื่อยๆ