ประชาธิปไตยกับการทำน้ำหวาน

เมื่อวันพุธที่ 8 และวันศุกร์ที่ 10 ตุลาคม 2557 ที่ผ่านมา เป็นครั้งแรกที่ผมได้พบกับนักศึกษาชั้นปีที่ 1 ที่ลงทะเบียนเรียนวิชา 935-123 ทักษะชีวิต (Life Skills) ในหัวข้อ "หน้าที่พลเมืองและจิตสำนึกสาธารณะ" วิชานี้มีอาจารย์ร่วมกันสอนหลายท่าน และผมก็เป็นหนึ่งในนั้น รับผิดชอบสอนนักศึกษาทั้งหมด 5 กลุ่ม กลุ่มละ 1 ครั้ง ครั้งละ 3 ชั่วโมง เฉพาะวันพุธ และวันศุกร์ที่ผ่านมาเป็นนักศึกษากลุ่มที่ 1 และกลุ่มที่ 5

ในหัวข้อที่เกี่ยวกับหน้าที่พลเมืองนั้น ผมบอกนักศึกษาว่า จะรู้ว่าพลเมืองมีหน้าที่อะไรนั้น ก็ต้องรู้ก่อนว่า เป็นพลเมืองในระบอบอะไร? จากนั้นจึงถามว่าปัจจุบันเราอยู่ภายใต้ระบอบการปกครองอะไร? เผด็จการหรือประชาธิปไตย?

จากนั้นผมก็เริ่มสอนเรื่องประชาธิปไตยว่า ประชาธิปไตยมีองค์ประกอบที่สำคัญและขาดไม่ได้ก็คือ "การเลือกตั้ง" แต่มีเฉพาะการเลือกตั้งเพียงอย่างเดียวยังไม่พอ และย้ำว่าปัจจุบันนี้ระบอบประชาธิปไตยที่นานาประเทศใช้กันอยู่คือ ระบอบประชาธิปไตยแบบเสรีหรือระบอบเสรีประชาธิปไตย (Liberal Democracy) อ่านรายละเอียดที่นี่

ถ้าองค์ประกอบที่ขาดไม่ได้ของประชาธิปไตย (Democracy) คือการเลือกตั้ง องค์ประกอบที่ขาดไม่ได้ในการทำน้ำหวาน อย่างน้ำผลไม้กระเจี๊ยบ น้ำลำไย น้ำมะตูม น้ำมะพร้าว ฯลฯ ก็คือ "น้ำ" ฉะนั้น หากเปรียบว่าน้ำผลไม้ดังกล่าวคือ ประชาธิปไตย การเลือกตั้งก็คือน้ำ นั่นเอง

แต่การมีองค์ประกอบแค่น้ำเพียงอย่างเดียว ยังไม่พอที่จะเรียกว่าเป็นน้ำผลไม้ต่างๆ เช่นเดียวกัน การมีแต่การเลือกตั้งเพียงอย่างเดียวยังไม่พอที่จะเป็นประชาธิปไตย แต่การจะเป็นประชาธิปไตยโดยให้ไม่มีการเลือกตั้งก็ไม่ได้ การเลือกตั้งจึงเป็นเงื่อนไขที่สำคัญและจำเป็น (necessary condition) แต่ก็เป็นเงื่อนไขที่ไม่เพียงพอ

ถ้าจะทำให้ประชาธิปไตยตั้งมั่นยั่งยืน นอกจากจะให้มีการเลือกตั้งแล้ว ยังจะต้องทำในเรื่องอื่นๆ อีกมาก นั่นคือ การสร้างสถาบันทางการเมืองอย่างรัฐสภา พรรคการเมือง สถาบันที่ดูแลเรื่องการเลือกตั้ง หน่วยงานต่างๆ ที่คอยตรวจสอบสถาบันทางการเมืองและนักการเมือง การสร้างสถาบันส่งเสริมสิทธิ เสรีภาพ และคุ้มครองไม่ให้เกิดการละเมิดในเรื่องดังกล่าว ทั้งหมดนี้เราเรียกกันว่า กระบวนการของการสร้างประชาธิปไตย (Democratization)

อย่างไรก็ดี สำหรับประเทศไทยแล้ว ดูเหมือนว่า เฉพาะแค่ให้มีการเลือกตั้ง ซึ่งอย่างที่ผมบอกไว้ว่า การเลือกตั้งเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของประชาธิปไตย ไม่ต่างจาก "น้ำ" ซึ่งเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของการทำน้ำหวานผลไม้ เฉพาะแค่การเลือกตั้งประเทศไทยเราก็ไม่ค่อยจะมีอย่างยั่งยืนถาวร เนื่องจากเกิดการรัฐประหารยึดอำนาจอยู่บ่อยครั้ง แล้วผู้ยึดอำนาจก็ใช้ระบบของ "การแต่งตั้ง" แทน หรือไม่ก็กำหนดให้ "การแต่งตั้ง" เป็นส่วนผสมอยู่ในระบบที่พวกเผด็จการที่ยึดอำนาจเขาควบคุมได้อยู่เสมอๆ เช่น การมี ส.ว. ที่มาจากทั้งการเลือกตั้งและการแต่งตั้ง เขาจะไม่ยอมให้ ส.ว.มาจากการเลือกตั้งล้วนๆ แล้วอย่างนี้ จะเป็นประชาธิปไตยได้อย่างไร มันก็เหมือนกับการที่เอา อย่างอื่นที่ไม่ใช่ "น้ำ" เทผสมลงไปเพื่อทำน้ำผลไม้ ก็รังแต่จะทำให้น้ำผลไม้เน่าเสียไปเปล่าๆ